Patoloji tıp literatürüne Yunancadan geçmiş ve hastalıkların altında yatan hücrelerdeki, dokulardaki ve organlardaki yapısal ve işlevsel değişikliklerin araştırıldığı bilim dalıdır. Hastalık çalışması anlamına gelen “pathos” ve bilimi anlamına gelen “logos” kelimelerinin birleşiminden oluşan patoloji, kısaca hastalık bilimi olarak özetlenebilen tıp alt dallarından birisidir. Klinikler ve paraklinikler arasında köprü görevi üstlenen bilim dalı ile ilgilenen uzman kişilere patolog ya da patoloji uzmanı adı verilmektedir. Patologların mikroskop altında yaptıkları hücresel düzeyde meydana gelen değişimler ile hastalık tanısı konulması hedeflenir.
Patoloji Hangi Hastalıklara Bakar?
Patolojide bakılan hastalıklar arasında en bilinen rahatsızlık türü kanserdir. Ülkemizde patoloji raporu denildiğinde toplumun önemli bir kesiminin aklına kanser hastalığı gelmektedir. Bilinen aksine patolojik inceleme ile akciğer, karaciğer, mide, deri ve enfeksiyöz hastalıklara ilişkin tanı konulabilmektedir. Verilen sınıflandırmalar baz alındığında kanser dışında patolojik inceleme ile şu hastalıkların teşhisinin konabildiği söylenebilir:
- Tiroid hastalıkları
- Gastrit ve ülser
- Sedef
- Ülseratif kolit
- Crohn hastalığı
- Hepatit
- Virüs, parazit, mantar ve bakteri sebepli enfeksiyöz rahatsızlıklar
Patoloji Türleri (Branşları) Nelerdir?
Patolojiye ait alt branşlar ülkelere göre farklı uygulamalar ve isimler ile ayrılabilir. Örneğin Amerika, patolojiyi anatomik ve klinik olarak ikiye ayırmaktadır. Ülkemizde ise patolojinin alt dalları genel ve özel (sistem) patolojisi olarak sınıflandırılmaktadır:
- Genel Patoloji
Genel patoloji metastaz gibi bulunduğu organ dışına yayılan rahatsızlıkları inceler. Normal işleyişin bozulması nedeniyle tüm hücre ve dokularda meydana gelen değişiklikler, genel patolojinin konusudur.
- Özel Patoloji
Özel patoloji sistemlere ve ilgili sistemleri oluşturan organlara ilişkin hastalıklarla ilgilenmektedir. Özel patoloji akciğer patolojisi, jinekopatoloji, dermapatoloji ve nöropatoloji olmak üzere 4 farklı alt branşa ayrılabilir.
Patoloji Hangi Alanlarda Çalışır?
Patolojinin çalışma alanları şu şekilde sıralanabilir:
- Her türlü hastalığa kesin tanı konulması için incelemelerin yürütülmesi
- Hastalıkların hayvanlar üzerine araştırılması ve tedavi yöntemlerinin denenmesi
- Genetik incelemeler yapılması
- Hastalardan alınmış örneklerde klinik ve patolojik araştırmaların yürütülmesi
- Otopsi incelemeleri
Patolog Kimdir, Ne İş Yapar?
Patolog uzmanlığını patolojini biliminde yapmış ve patolojik incelemeleri yürüterek hastalık teşhisini koyan hekimlere ait unvandır. Patolog olmak için 6 yıllık tıp eğitimi ardından Tıpta Uzmanlık Sınavına (TUS) girilerek patoloji biliminin seçilmesi ve 4 yıllık eğitimin tamamlanması gereklidir. Patologlar hastalardan uygun yöntemlerle numuneler alır ve bu numuneleri çıplak göz ya da mikroskopla inceleyerek bulgulara yönelik rapor hazırlar. Patologlarca hazırlanan bu rapor patoloji raporu olarak isimlendirilir.
Patoloji Raporu Nedir?
Patoloji raporu patolog tarafından organlardan alınan numunelerin incelemesi ardından elde edilen bulguların yer aldığı, patolog tarafından düzenlenen rapora verilen isimdir. Patoloji raporları makroskopi, mikroskopi ve tanı olmak üzere üç başlıkta hazırlanmaktadır.
Makroskopi, uzmanın gözle yaptığı incelemeler sonucu elde ettiği gözlemleri paylaştığı rapor bölümüdür. Mikroskopi başlığında ise mikroskop altında dokunun görülen özellikleri anlatılır. Tanı ise patolog tarafından yapılan incelemeler sonucu varılan bulgunun yer aldığı bölümdür. Örneği gönderen doktorun şüphelerinin belirtildiği ön tanı ile tanı uyuştuğunda, hastalığın türü hakkında netlik kazanılmaktadır. Alınan numune doğrultusunda hazırlanan patoloji raporunda şu bilgiler yer alır:
- Rapor tarihi ve verilen numara
- Hastanın adı ve soyadı
- Hastanın yaşı
- İncelenen numunenin alındığı tarih
- İncelenen numuneye verilen isim
- İncelenen numunenin hangi yöntemle hastadan alındığı
- Raporu hazırlayan patoloğa ilişkin bilgiler
- Numuneyi incelerken kullanılan boya
- Tanı için kullanılan yöntemler
Patoloji Laboratuvarlarında Yapılan Testler Nelerdir?
Patoloji laboratuvarlarında yapılan testler hastalığa ilişkin tanı koyma, hastalık nedenli hücre ve doku bozulmalarını inceleme, şüpheli ölümlerin nedenlerini anlama üzerine yapılan incelemelerden oluşur. Laboratuvarlara gönderilen numuneler, patoloji incelemesi için alınır ve özelliğini kaybetmemesi için koruyucu sıvılar içinde gönderilir. Yapılan testin doğasına uygun inceleme yaklaşımları ve yöntem uygulamaları ile elde edilen bulgular rapora dökülür. Patoloji biliminin uygulama alanı olan laboratuvarlarda yapılan testler biyopsi, frozen, otopsi ve sitoloji olarak sınıflandırılabilir:
- Biyopsi Nedir?
Biyopsi yapılacak incelemeye ilişkin doku ve organlardan parça alınması işlemine verilen isimdir. Genellikle kanser hastalığının teşhisinde sıkça kullanılan bu tabir, halk arasında sadece kanser teşhisi için biyopsinin uygulandığına yönelik düşüncenin kuvvetlenmesine yol açmıştır. Parça alınacak hastanın lokal anestezi ile uyuşturulması ya da ameliyat ile parça alımının gerçekleştirildiği biyopsi, eksizyonel ve insizyonel biyopsi olarak ikiye ayrılır. Eksizyonel biyopside incelenmesi hedeflenen hastalıklı bölgenin tamamı alınırken, insizyonel biyopside hastalıklı alandan belirli bir parça alınarak inceleme yapılmaktadır.
- Frozen Nedir?
Frozen doğrudan kanser hastalarına uygulanan ve hızlı bir şekilde gerçekleştirilen ön incelemeyi tanımlayan bir laboratuvar yöntemidir. Hastalar ameliyatta iken organ veya dokusundan parça alınarak laboratuvara gönderilir. Frozen olarak isimlendirilen ön incelemede hastalıklı dokuya rast gelinirse, ameliyat kapsamı genişletilir. Frozen işlemi tanımlamadan anlaşılacağı üzere tamam ya da devam kararının verilmesi için uygulanan önemli bir inceleme safhasıdır.
- Otopsi Nedir?
Otopsi ölüm nedenini anlamak amacıyla yapılan laboratuvar incelesidir. Genellikle şüpheli ölümlerinden sebeplerinin araştırılması için uygulanan otopside vefat eden kişiye ait doku veya organlardan parça alınarak patoloji laboratuvarına gönderilir. Yapılan inceleme sonrası vefat eden şahsın gerçek ölüm nedeni saptanarak inceleme hedefine ulaşır.
- Sitoloji Nedir?
Sitoloji hücre bilimi anlamına gelir. Patoloji biliminde ise sitoloji ile hücresel düzeydeki bozuklukların saptanarak hastalık temelleri anlaşılmaya çalışılır. Beden boşlukları ve hastaya ait salgılardan alınan örneklerin mikroskop altında incelenmesi ile hücrenin normal görünümünde meydana gelen sapmalar tespit edilir.
Sitoloji, kanserin erken teşhis aşamasında önemli bir tanı yöntemi olarak önem kazanmaktadır. Sitolojik olarak incelenecek materyaller ise dokuların yenilenmesi sonucu dökülen hücrelerin toplandığı eksfolyotif sitoloji ya da herhangi bir kitleden enjeksiyon iğnesi ile sıvı çekilerek elde edildiği ince iğne aspirasyon sitolojisi ile elde edilir.
Patoloji Ana İnceleme Alanları Nelerdir?
Patolojinin incelediği alanlar hastalıkların teşhisinin konulabilmesi için gözlemlenen farklı yönleri ifade eder. Patoloji tarafından hedef hastalıkların incelenme yönleri şu şekilde açıklanabilir:
- Etyoloji: Hastalığın nedeninin bulunmasına yönelik yapılan incelemelerdir. Çağdaş tıpta hastalıkların kalıtsal ya da edinsel faktörlerden kaynaklandığı düşünülür. Patolojik incelemelerde morfoloji, immünoloji, moleküler patoloji ve mikrobiyoloji teknikleri kullanılarak hastalık nedenleri anlaşılmaya çalışılır.
- Patogenez: Hastalığın mekanizmasını anlamaya yönelik yapılan incelemelerdir. Hücre ve dokulardaki yapısal değişikliklerin incelenerek doğru tanıya ulaşmak için patogenez çalışmalar önemlidir. Organların morfolojisi, işlevleri ve mücrelerin biyokimyası ile moleküler düzeni incelenerek etkilenen bileşenler tespit edilerek tanı konmaya çalışılır.
- Morfolojik Değişiklikler: Hücre ve dokulardaki yapısal değişiklikleri inceler. Hastalığın etyolojisi ve karakterini çözülerek, morfolojik değişiklikler tespit edilebilir.
- Klinik Belirtiler: Belirlenen morfolojik değişiklikler sonrası bozulan organ işlevleri ardından ortaya çıkan belirtilerdir. Hastalığın klinik yansımalarını incelenir ve gidişatı hakkında detaylı bilgiye ulaşılır.
Patoloji Sonuçları ile Hastalığa Kesin Tanı Konulabilir Mi?
Patoloji sonuçları ile hastalık tanısı kesin olarak konulabilmektedir. Kesin tanı için parça alma, inceleme ve yorumlamaya ilişki tüm koşulların uygun olması gerekmektedir. Patolojik bulguların hastalıkla ilişkili kesin hükme varabilmesi için numunenin uygun bölgeden, doğru yöntemlerle ve yeterli miktarda alınması; numunenin doğru yöntemlerle incelenmesi ve teşhis edilen hastalığa özgü patolojik özelliklere sahip olması gerekmektedir. Bu kurallara uyulduğu takdirde patoloji ile konulan hastalık teşhislerinin güvenilir olduklarından bahsedilebilir.